ARMIA „POZNAŃ”

Armia „Poznań” utworzona została 23 marca 1939 roku w celu obrony Wielkopolski i współdziałania z sąsiednimi armiami. Tego samego dnia, w oparciu o Inspektorat Armii, gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba i podlegli mu oficerowie zorganizowali w Warszawie zalążek dowództwa i sztabu armii, który 29 sierpnia 1939 r. przybył do Gniezna i rozpoczął swoją prace operacyjną.

Zadania Armii „Poznań”

1. Osłaniając się na kierunku Frankfurt–Poznań, przede wszystkim ubezpieczyć własnym działaniem skrzydła Armii „Łódź” i Armii „Pomorze”. W razie ataku przeważających sił nieprzyjaciela nie dać się szybko zepchnąć na ostateczną linię obrony.
2. Nie dać się odrzucić od armii sąsiednich. W tym celu zwrócić szczególną uwagę na kierunki: Piła–Inowrocław; Głogów–Koło; Wrocław–Koło
3. Na kierunku Frankfurt–Poznań wykorzystać jak najdłużej przedpole Warty i osłonić Poznań przed zaskoczeniem, do opóźnienia nieprzyjaciela wykorzystać wszystkie nadające się w tym celu linie terenowe.
4. Ostateczna pozycja obrony Armii Poznań: Nawiązanie do przedmościa Bydgoszcz–jezioro Żnin–jezioro Gopło–kanał Gopło-Warta–rz. Warta, z wysunięciem się w rejon Konin–Turek. Wcześniej tj.20 sierpnia na bazie Dowództwa Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu sformowano sztab Grupy Operacyjnej „Koło”, któremu podporządkowywano jednostki armii w celu koordynacji działań bojowych na poziomie taktycznym. Dowódcą GO „Koło” został mianowany dowódca DOK VII – gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki.

Dowództwo Armii

• dowódca Armii Poznań – gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
• dowódca artylerii – płk Michał Jancewicz
• dowódca lotnictwa – płk dypl. pil. Stanisław Kuźmiński

Sztab Armii

• szef sztabu-płk dypl. Stanisław Lityński (VII – IX 1939)
• szef Oddziału I – ppłk dypl. Romuald Sidorski
• szef Oddziału II – ppłk dypl. Józef Gryglaszewski
• szef Oddziału III – ppłk dypl. Feliks Robakiewicz
• szef Oddziału IV – ppłk dypl. Włodzimierz Krzyżanowski

Kwatermistrzostwo armii

• kwatermistrz armii – płk dypl. Bolesław Stanisław Borkowski
• szef służby intendentury – ppłk dypl. Wiktor Stefan Misky
• szef służby uzbrojenia – ppłk Leon Metelski
• szef służby zdrowia – płk doc. dr Teofil Kucharski
• szef służby weterynaryjnej – ppłk lek. wet. Mieczysław Lessiński
• szef służby sprawiedliwości – płk. aud. Karol Ludwik Muller
• szef służby duszpasterskiej – ks. dziekan Józef Tomiak
• szef służby wyznań niekatolickich – mjr Tadeusz Marian Bałaban
• szef służby samochodowej – mjr Józef Augustowski
• dowódca kolumny taborowej – ppor. Wiktor Przegaliński
• szef służby kolejnictwa – ppłk dypl. Henryk Edward Lergetporer
• delegat Naczelnego Kwatermistrza – mjr dypl. Zdzisław Henryk Szymański
• komendant kwatery głównej – mjr. Augustyn Stasiak
• kierownik kancelarii – kpt. Stanisław Bartłomiej Łoza

Jednostki Armii Poznań

Dywizje piechoty

• 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty- dowódca gen .bryg. Franciszek Wład
• 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty- dowódca płk dypl. Mieczysław Mozdyniewicz
• 25 Dywizja Piechoty -dowódca gen. bryg. Franciszek Alter
• 26 Dywizja Piechoty -dowódca płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz

Jednostki Kawalerii

• Wielkopolska Brygada Kawalerii -dowódca gen. bryg. Roman Abraham
• Podolska Brygada Kawalerii- dowódca płk dypl. Leon Strzelecki

Obrona Narodowa

• Poznańska Brygada Obrony Narodowej- w jej składzie Szamotulski Batalion Obrony Narodowej- kompania ON Szamotuły, Wronki, Pniewy
• Kaliska Brygada Obrony Narodowej

Artyleria

• 7 Pułk Artylerii Ciężkiej
• 67 Dywizjon Artylerii Lekkiej

Saperzy

• 47 Batalion Saperów

Broń pancerna

• 31 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• 71 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• 72 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• 82 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• Pociąg Pancerny Nr 11
• Pociąg Pancerny Nr 12
• Kolumna Samochodów
• Kolumna Samochodów Ciężarowych Nr 753

Lotnictwo i OPL

• Pluton łącznikowy nr 6
• 34 Eskadra Rozpoznawcza
• III/3 Dywizjon Myśliwski
• 33 Eskadra Obserwacyjna
• 36 Eskadra Obserwacyjna
• 4 kompania balonów obserwacyjnych

Łączność

• Kompania Telefoniczno-Kablowa Nr 22
• Kompania Telefoniczno-Budowlana Nr 14
• Pluton Telefoniczno-Kablowy Nr 16

Łącznie Armia Poznań liczyła:

• 55 batalionów piechoty
• 19 szwadronów kawalerii
• 256 dział, w tym 24 haubice 155 mm wz. 1917, 24 armaty 105 mm wz. 1913 i wz. 1929, 62 haubice 100 mm wz. 1914/1919 i 146 armat 75 mm wz. 1897 i wz. 1902/1926
• 20 dział przeciwlotniczych
• 78 czołgów rozpoznawczych -TKS i TK-3, 16 samochodów pancernych – wz.34
• 2 pociągi pancerne
• 56 samolotów

 

Bitwa nad Bzurą

Bitwa nad Bzurą stoczona została w dniach od 9 do 18-22 września[ 1939 roku. Była to największa bitwa podczas kampanii 1939 roku. Bitwę stoczyły dwie polskie armie: „Poznań” i „Pomorze” z niemieckimi 8 Armią i 10 Armią z Grupy Armii Południe. Armia „Poznań” stacjonująca na terenie wielkopolski, poza incydentami granicznymi nie atakowana przez główne siły niemieckie, aby uniknąć odcięcia od głównych sił polskich zmuszona została do odwrotu. Zwarte jednostki armii około 8.09 znalazły się na północnym brzegu dopływu Wisły na rzeką Bzura w okolicach Kutna. Wykorzystując sytuacje strategiczną gen. Kutrzeba zwrócił się do Wodza naczelnego marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza z planem, aby cofająca się Armia Poznań w połączeniu z Armią Pomorze uderzyły na północne skrzydło niemieckiej Grupy Armii Południe. Wódz Naczelny marszałek Edward Śmigły-Rydz 9 września wydał rozkaz generałowi Kutrzebie aby ten, na czele armii „Poznań” oraz „Pomorze” wykonał zwrot zaczepny na północne skrzydło wojsk hitlerowskich. Celem uderzenia było zmuszenie Niemców do zaprzestania pościgu za wycofującymi do wschodniej Polski armiami „Prusy”, „Lublin”, „Kraków”, „Karpaty”.

 

Bitwa nad Bzurą miała trzy zasadnicze  fazy:

• I faza – natarcie Polaków na Stryków (9-12 września)

Zgrupowanie uderzeniowe Grupy Armii Poznań-Pomorze, którego trzon stanowiła Grupa Operacyjna pod dowództwem gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego (skład: 14 Dywizja Piechoty, 17 Dywizja Piechoty, 25 Dywizja Piechoty, 7 Pułk Artylerii Ciężkiej), osłaniana od wschodu przez Wielkopolską Brygadę Kawalerii gen. bryg. Romana Abraham, a od zachodu przez Grupę Operacyjną Kawalerii gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego: Podolska Brygada Kawalerii, Pomorska Brygada Kawalerii, 7 Batalion Strzelców, zaatakowało maszerującą wzdłuż prawego brzegu Bzury, na północnym skrzydle 8 Armii niemieckiej (dowódca gen. piech. Johannes von Blaskowitz), 30 Dywizję Piechoty, która w ciągu 3 dni została pobita, ponosząc ciężkie straty zepchnięta na południe. Zdobyto Łęczycę, Piątek, Uniejów, Walewice, docierając do linii Ozorków-Stryków. W następstwie tego Niemcy musieli ściągnąć początkowo całe siły 8 Armii: X Korpus Armijny: 24 DP, pozostałości 30 DP; XIII Korpus Armijny: 10 DP, 17 DP oraz 221 DP z odwodu Grupy Armii „Południe”, a potem skierowali do bitwy nad Bzurą główne siły 10 Armii, w tym XVI Korpus Armijny spod Warszawy, XV Korpus Armijny i XIV Korpus Armijny. Polacy, po wprowadzeniu do walki 11 września na kierunku Łowicz–Głowno Grupy Operacyjnej gen. bryg. Mikołaja Bołtucia – 4 Dywizja Piechoty, 16 Pomorska Dywizja Piechoty, zaatakowali i zdobyli Łowicz znajdujący się na wschodnim skrzydle bitwy i wyrzucili z niego niemiecką 24. Dywizję Piechoty, która nie zdążyła jeszcze przygotować się do obrony. W nocy z 12 na 13 września siły polskie zostały wycofane na lewy brzeg Bzury.

• II faza – natarcie Polaków na Łowicz (13-15 września)

W II fazie gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba zdecydował o ataku w kierunku Skierniewic. Natarcie miała wykonać Armia „Pomorze” pod dowództwem gen. dyw. Władysława Bortnowskiego – 26. Dywizja Piechoty; Grupa Operacyjna gen. Bołtucia-4 DP, 16 DP. Pod osłoną natarcia na Skierniewice, pozostałe siły Armii Poznań miały się przegrupować: Grupa Operacyjna gen. Abrahama (Wielkopolska Brygada Kawalerii, Podolska Brygada Kawalerii) nad dolną Bzurę; Grupa Operacyjna gen. Knoll-Kownackiego na podstawy wyjściowe do natarcia w rejonie Sochaczewa – doszło wtedy do 2,5 dniowej bitwy o Sochaczew który stał się kluczowy dla powodzenia tej fazy operacji. 14 września Grupa Operacyjna gen. Bołtucia musiała ponownie zaatakować, opuszczony dzień wcześniej, a teraz silnie obsadzony przez Niemców Łowicz. W krwawych walkach oddziałom tym udało się sforsować Bzurę i zagrozić niemieckim pozycjom. Całkowitą tragedią zakończył się natomiast atak 26 DP na wschód od Łowicza. Rozwijające się pod ciężkim niemieckim ogniem natarcie zostało wstrzymane w godzinach południowych na rozkaz najprawdopodobniej przeżywającego załamanie nerwowe gen. Bortnowskiego ,na podstawie niesprawdzonych informacji o marszu niemieckich oddziałów pancernych w rejon Sochaczewa. Cała 26 DP wraz z częścią 16 DP odpłynęła na północny brzeg Bzury, ponosząc niewspółmierne i niepotrzebne straty w ludziach i uniemożliwiając oddziałom gen.Bołtucia sukces w ataku na Łowicz. Pod koniec dnia gen. Bortnowski wydał kolejny, niekonsultowany z gen. Kutrzebą, defensywny rozkaz o odwrocie całości sił Armii Pomorze na lewy brzeg Bzury.

• III faza -odwrót w kierunku Warszawy (16-22 września), w czasie którego polskie siły uległy rozbiciu. W dniach 16-18 września dowodzący polskimi oddziałami podjęli decyzję o próbie przerwania okrążenia w celu przebicia się do Warszawy. Miał do tego doprowadzić atak pomiędzy Sochaczewem a Witkowicami. W odpowiedzi Niemcy rozpoczęli kontrnatarcie z rejonu Sochaczewa oraz ataki lotnicze bombowców na polskie pozycje. W krwawych walkach do okolic Puszczy Kampinoskiej udało się przebić 50 tys. żołnierzom, do niewoli zaś dostało się ok. 100 tys. polskich żołnierzy. Do Warszawy przebiły się nieliczne zdziesiątkowane odziały które uczestniczyły w obronie stolicy do kapitulacji w dniu 28 września 1939 roku.

W bitwie uczestniczyło:

POLSKA                                                                 NIEMCY

8 dywizji piechoty                                       12 dywizji piechoty 2-4 brygady kawalerii                              5 dywizji pancernych i zmotoryzowanych  Straty: 15 tys. poległych                                           6-8 tys. poległych 50 tys. rannych                                              4 tys. jeńców 100 tys. wziętych   do niewoli            50 czołgów, 20 dział i 100 samochodów

            Bitwa nad Bzurą była jedyną przeprowadzoną na tak wielką skalę operacją zaczepną w kampanii wrześniowej 1939 roku , i wszystkich innych kampanii wojskowych  prowadzonych przeciwko armii hitlerowskiej aż do 1941 roku tj. do dnia napaści hitlerowców na ZSRR.

 

           Bitwa nad Bzurą była największą bitwą Wojska Polskiego w czasie  całej II Wojny Światowej, gdzie podczas  jednej bitwy walczyło około 200 tys. polskich żołnierzy.